«Η ανθρώπινη καρδιά είναι ένα εργοστάσιο ειδώλων … ο καθένας από μας από την κοιλιά της μάνας του είναι ειδικός στην κατασκευή ειδώλων.»
– John Calvin
Νομίζουμε ότι η ειδωλολατρία είναι η εκδήλωση μιας λατρείας προς ένα αντικείμενο ή αλλιώς ένα θρησκευτικό καθαρά φαινόμενο. Η ειδωλολατρία είναι στην ουσία κάτι παραπάνω, είναι η ανάγκη του ανθρώπου να βρει παρηγοριά μέσω της δημιουργίας εικόνων, ειδωλίων, σκέψεων, συναισθημάτων και ιδεών τα οποία πιστεύει ότι ελέγχει. Ο προηγούμενος αιώνας αλλά και αυτός που διανύουμε βρίθει παραδειγμάτων τέτοιων «λατρειών».
Ο άνθρωπος πάντα επιδιώκει να ελέγξει το περιβάλλον γύρω του. Ο μοντερνισμός ενίσχυσε αυτή του την τάση προτείνοντας την δύναμη της ανθρώπινης λογικής. Σε φιλοσοφικό επίπεδο ο μοντερνισμός προώθησε έναν ορθολογισμό διακριτό από την θεολογία. Η ηθική έγινε «αντικείμενο» της λογικής και ένα καθαρά προσωπικό ζήτημα. Στον κοινωνικό και πολιτικό στίβο η «υπερ-οργάνωση» μέσω της γραφειοκρατικής λειτουργίας και η «υπερ-παραγωγικότητα» μέσω της βιομηχανοποίησης αποτέλεσαν τους βασικούς στόχους του καθημερινού βίου. Εκπρόσωποι του μοντερνισμού – ακόμη και αν προβάλλονταν ως συνεχιστές του «ένδοξου» παρελθόντος – ήταν ο φασισμός, ο ναζισμός, ο σοσιαλισμός, ο μαρξισμός αλλά και ο καπιταλισμός. Σε όλες τις περιπτώσεις στην ιδεολογική επιχειρηματολογία του καθένα εμφανίζονταν τα εξής στοιχεία: τεχνολογικός μεσσιανισμός, οικονομικός ντετερμινισμός, υλικός ευδαιμονισμός, αφηρημένος δομισμός και ουτοπιστική εσχατολογία. Όσο και αν νομίζουμε ότι στις μέρες μας μετά το «τέλος της ιστορίας» τέτοιες «αυταπάτες» δεν μας επηρεάζουν κάνουμε λάθος. Οι οικονομικές αναλύσεις τεχνοκρατών, οι προγραμματικές δηλώσεις πολιτικών, οι προβαλλόμενες ειδήσεις από τα Μ.Μ.Ε. αλλά και ο καθημερινός τρόπος ζωής περιστρέφονται γύρω από δύο λέξεις «οικονομία και ανάπτυξη». Αν θυμηθούμε την ταινία “They live” του John Carpenter με τις σκηνές με τα υποσυνείδητα μηνύματα ‘’Obey, Work, Consume’’ θα καταλάβουμε πόσο το σύγχρονο μοντερνιστικό πνεύμα διαμορφώνει μαζικά την συμπεριφορά μας. Σαφώς ο άνθρωπος ως πρόσωπο δεν έχει καμία θέση στο συγκεκριμένο μοντέλο πόσο μάλλον η λέξη Θεός. Παρατηρούμε λοιπόν ότι τα οικονομικά και πολιτικά είδωλα που οι ίδιοι στήσαμε μας έχουν αποκτήσει τα ίδια «ζωή».
Από την άλλη πλευρά ο μεταμοντερνισμός δεν ήταν ένας «καταστροφέας» ειδώλων αλλά μάλλον ένας περιθωριακός συνεχιστής του μοντερνισμού. Ο ηθικός υποκειμενισμός, ο εργαλειακός μεταδομισμός, η αποδομητική λογική και ο μηδενιστικός υπαρξισμός που πρότεινε γέννησαν τις δικές τους αυταπάτες. Σε πολιτικό επίπεδο ο αναρχομηδενισμός και ο αναρχοκαπιταλισμός αποτελούν τις ουσιαστικότερες εκφάνσεις του. Για να καταλάβουμε το «μεταμοντέρνο» ας θυμηθούμε την ταινία “Mad Max” του George Miller όπου ο νόμος και η κοινωνική οργάνωση έχει αφεθεί σε συμμορίες που διανύουν χιλιόμετρα άγονων εκτάσεων μέσα από άδειες πόλεις προς αναζήτηση βενζίνης για να βγάλουν άλλη μια μέρα με τα αμάξια τους και τις μηχανές τους.
Τι είναι αυτό που κάνει μοντερνισμό και μεταμοντερνισμό να μοιάζουν και ν’ αποτυγχάνουν; Σαφώς ως επιστημονικά εργαλεία δεν μπορεί κάποιος να τα ψέξει μιας και θέτουν υπό κρίση κάποια στοιχεία των παραδόσεων. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στις θεωρητικές υποθέσεις που προτείνουν αλλά στο ότι καταντούν ιδεολογήματα. Βαθιά ιδεαλιστικά προωθούν την υλιστική προσέγγιση ξεκινώντας πάντα από a priori αφετηρίες που θα ζήλευε και ο πιο μετριοπαθής νεοπλατωνικός: «η κοινωνία είναι έτσι», «η τεχνολογία θα μας σώσει», «όλα είναι σχετικά» κ.λ.π. Στην προσπάθεια τους ν’ αντικαταστήσουν το υπερβατικό που αποτελεί μια ανθρώπινη ανάγκη προωθούν τους δικούς τους θεούς (κόμμα, τάξη, αγορά, έθνος, κοινωνία, άτομο κ.λ.π.). Αυτοί οι «θεοί» όμως είναι «ελεγχόμενοι» δεν είναι παντοδύναμοι, μπορεί ο καθένας να συμμετάσχει στην διαχείριση της δύναμης τους, είναι πολλοί όχι ένας υπάρχει δηλαδή δυνατότητα προσωπικής επιλογής και δεν μας υπενθυμίζουν την θνητή φύση μας, μ’ άλλα λόγια είναι είδωλα που αυθαίρετα επιλέγουμε μεταθέτοντας εκεί όλο το υπαρξιακό μας άγχος όπως αυτά στα οποία γονάτιζε ο αρχαίος κόσμος.
